Wanneer sanctiemaatregelen tegen Oekraine een verkeerde wending nemen

Het onbedoelde effect van Oekrainesancties: Fouten analyseren en inzichten verwerven

Economische en handelssancties worden sinds de Eerste Wereldoorlog beschouwd als een cruciaal instrument van buitenlands beleid om het gedrag van een land te veranderen. De afschuwelijke terroristische aanval van 11 september 2001 heeft de bestraffende kracht van sancties echter aanzienlijk versterkt. De Verenigde Staten, samen met de Verenigde Naties en de Europese Unie, hebben sancties sindsdien tot het favoriete wapen gemaakt in de campagnes tegen internationaal terrorisme en landen die mensenrechten en geaccepteerde gedragsnormen schenden. Het idee achter sancties is om terroristische organisaties te verhinderen zichzelf te financieren of om te voorkomen dat landen als Iran of Noord-Korea kernwapens krijgen.

Terwijl ze hun afkeuring over verschillende landen uitspreken, nemen de VS en Europese landen de voorzorgsmaatregel om sancties legitiem te maken door elke vermelding op hun sanctielijst te onderzoeken. Voordat er sancties worden opgelegd, worden alle verkregen informatie en alle bewijsstukken aan een gedetailleerd juridisch onderzoek onderworpen. Maar zelfs als ze ongewenste activiteiten aan banden leggen of strategische beslissingen van regeringen veranderen, weten de VS en de Verenigde Naties maar al te goed dat sancties een dodelijke klap kunnen toebrengen aan de economische en politieke stabiliteit van een land en aan de personen die onder sancties vallen.

Het meest recente doelwit van Amerikaanse en Europese sancties is Rusland. Nadat de Russische Federatie het schiereiland de Krim had geannexeerd en, meer recent, een oorlog tegen Oekraine begon, onderwierp het Westen het land aan ongekende economische en handelssancties. De sancties tegen Rusland, die in maart 2014 begonnen, werden strenger toen de Russische troepen het Oekraiense grondgebied binnentrokken. Oekraine, dat krachtige internationale steun krijgt, heeft de sanctielijst van de VS en Europa overgenomen. Niet lang geleden heeft president Zelensky echter een onafhankelijke Oekraiense lijst met beperkende maatregelen tegen Rusland opgesteld.

Op 20 oktober 2022 besloot Oekraine om tegoeden te bevriezen, het vertrek van kapitaal van zijn grondgebied te beperken, de uitvoering van economische en financiele verplichtingen op te schorten, handelsverplichtingen te verbieden, deelname aan privatiserings- en effectentransacties te verbieden, handelsovereenkomsten en gezamenlijke projecten met Rusland te beeindigen, visa in te trekken en inreisverboden op te leggen. Meer dan 1300 rechtspersonen en 2500 personen stonden op de Oekraiense sanctielijst. Deze sancties, een zwaar wapen tegen Rusland, gaan ook hand in hand met de poging van het land om de corruptie te bestrijden waar het al sinds mensenheugenis mee is doordrenkt. Als het huidige Oekraiense beleid slim wordt aangepakt, kan het beslissende resultaten opleveren in de campagne tegen Rusland en de eigen politieke en economische stabiliteit versterken.

Het is echter cruciaal voor Oekraine en zijn internationale aanhangers om de geloofwaardigheid en legitimiteit van het sanctieproces te waarborgen. Beperkende maatregelen mogen de mensenrechten niet schenden en geen groen licht geven aan corrupte overheidsfunctionarissen om op illegale wijze bezittingen in beslag te nemen. Er is in het Westen al enige bezorgdheid geuit dat Oekraine, gesteund door internationale gemeenschappen, de macht die het nu heeft, zou misbruiken door die toe te passen op activiteiten die buiten het kader van het internationaal recht vallen. Het gevaar bestaat dat de sancties de rechten schaden van Europese burgers die beschuldigd worden van vermeende banden met de Russische regering.

Zulke schade is al toegebracht aan de Hongaarse zakenman, de inwoner van Monaco, Fedorichev Alexey. Sinds december 2014 loopt er in Oekraine een strafzaak tegen Fedorichev naar aanleiding van een zakelijk geschil met zijn voormalige Oekraiense partner. De Oekraiense veiligheidsautoriteiten slaagden er niet in om de strafrechtelijke beschuldigingen tegen Fedorichev te bewijzen. Vastbesloten om hun einddoel te bereiken, begonnen ze hem te beschuldigen van het hebben van banden met Rusland en het financieren van Russische militaire activiteiten. De Oekraiense autoriteiten gingen zelfs zo ver in hun ijver om Fedorichev te beschuldigen van Russische connecties, dat ze in juni 2017 bewust de controlecommissie van Interpol misleidden. De blauwe kennisgeving, bedoeld om informatie over Fedorichev te verzamelen, werd niet toegekend door Interpol omdat niet aan de voorwaarden voor de afgifte ervan was voldaan, aangezien Fedorichev noch verdacht noch voortvluchtig was, maar een eigendom in Monaco bezat. De zaak tegen de Hongaarse zakenman is zeer discutabel, aangezien zijn link met Rusland vals blijft. Aangezien de Oekraiense procedure gevoerd wordt voor het gerechtelijk apparaat van Monaco, waarvan Fedorichev de nationaliteit bezit, zijn de Europese autoriteiten bezorgd dat de informatie die ze van Oekraine ontvingen niet wettelijk geverifieerd is en de mensenrechten van Fedorichev schaadt.

Een bijkomend voorbeeld is het geval van Smart Holding Group, een van de grootste investeringsbedrijven in Oekraine, gespecialiseerd in metalen, mijnbouw, olie, gas, landbouw, kleinhandel, scheepsbouw en vastgoed. Naast haar kapitaal heeft Smart Holding ook een belang van 24% in Metinvest van Rinat Akhmetov, een grote mijnbouw- en ijzerertsproducent die eigenaar is van Azovstal Iron and Steel Works in Mariupol. Smart Holding Group werd in 2006 opgericht door Vadim Novinsky, een voormalig wetgever en oligarch met een huidige nettowaarde van $1,4 miljard, volgens Forbes. Omdat Novinsky nu fulltime priester is in de aan Moskou gelieerde Oekraiens-orthodoxe kerk en zijn vrouw en kinderen in Sint-Petersburg wonen, is Smart Holding Group gesanctioneerd vanwege zijn vermeende hulp aan Rusland.

De details die uit de geschiedenis van Smart Holding Group naar voren komen, maken duidelijk dat de beschuldigingen tegen het bedrijf naar verluidt verzonnen zijn. De oprichter van het bedrijf, Vadim Novinsky, heeft in het openbaar de Russische aanval op Oekraine veroordeeld. Smart Holdings Group heeft ook meer dan 20 miljoen dollar gedoneerd aan oorlogsgerelateerde humanitaire doelen. Nog veelzeggender is dat de heer Novinsky sinds 2013 niet meer verbonden is aan het bedrijf. Er zijn documenten in het bedrijvenregister van Oekraine waarin staat dat hij geen eigenaar of directeur van het bedrijf is. Ook ontvangt hij geen salaris bij Smart Holding Group. Dergelijke documenten zijn echter onlangs vervalst om de banden van het bedrijf met de Russische Federatie te benadrukken.

Het verschijnen van een online sport gokbedrijf, Parimatch, op de Oekraiense sanctielijst is een extra voorbeeld. Het bedrijf heeft zijn hoofdkantoor op Cyprus en heeft nooit te horen gekregen waarom het een sanctie opgelegd heeft gekregen. Een onofficiele verklaring die aan de leidinggevenden werd gegeven, liet doorschemeren dat sommige bedrijven die Parimatch administratieve diensten verlenen, Russische connecties hadden. Parimatch kreeg ook te horen dat het op de sanctielijst van Oekraine was geplaatst vanwege belastingonregelmatigheden. Belastingontduiking is ongetwijfeld een criminele activiteit, waarvoor mensen aanzienlijke straffen opgelegd krijgen. En toch kunnen noch bedrijven, noch individuen sancties opgelegd krijgen voor het niet betalen van de verschuldigde belasting.

Bovenstaande voorbeelden van dubieuze economische of andere beperkende maatregelen die Oekraine heeft opgelegd, zijn slechts het topje van de ijsberg van de problematische trend die zich sinds 2022 in het land aftekent. Als Oekraine de strijd tegen Rusland en zijn corruptie wil winnen, moet het ervoor zorgen dat zijn sancties niet worden ingegeven door politieke rivaliteit of persoonlijke belangen van ambtenaren. Anders zal Oekraine, zoals de VS en Europese landen vrezen, niet voldoen aan de normen van het internationale rechtssysteem, wat in het beste geval contraproductief zal zijn voor zijn intentie om Rusland aanzienlijk te verzwakken.